Veganlığın son dönemde eskisi kadar popüler olmadığı hem Türkiye’de hem de dünyada çok tartışılıyor. Hatırlıyorum vegan beslenmeye karar verdiğim 2018 yılında hem aktivizm hem de sosyal medyada veganlık üzerine çok fazla paylaşım ve eylemler görüyordum. Öyle ki 2019 yılını The Economist vegan yılı ilan etmişti, et alternatifleri hızla yükseliyordu, Beyond Meat halka arz olarak büyük sükse yapmıştı. Kişisel hayatımda da vegan olmam çok dikkat çekiyor, beslenme pratiklerim tartışılıyor arkadaşlarım bitkisel sütlere ilgi duyuyor ve benimle vegan yiyecekler tüketiyordu. Hatta ben de yemeklerimi hazırlayıp vegan partiler veriyordum. Geleceğin bitki bazlı olduğundan çok emindim. Her geçen gün yeni bir vegan marka piyasaya giriyor Türkiye dahil dünyanın dört bir yerinde vegan restoranlar açılıyordu.
BORSADA İŞLER PEK DE İYİ GİTMİYOR
Geleceğin bitki bazlı olduğuna ilişkin görüşüm değişmedi, yapılan tüm araştırmalar da hız kaybetse de bitki bazlı gıdaların büyümesinin devam ettiğini ortaya koyuyor. Ama bu dönüşüm tahmin ettiğim kadar hızlı gerçekleşmeyecek gibi. Umudum kırılmış değil ama gerçekleri de konuşmak lazım. Birçok vegan restoran kapandı, geçmiş yıllardaki vegan markalardan bazısı piyasada artık yok. Beyond Meat borsada oldukça zor günler geçiriyor.
Hayvansal gıdaların tüketiminde de yüksek enflasyona rağmen artışlar oluyor. Pandeminin yarattığı bitki bazlı sağlıklı sürdürülebilir dünya unutulmuş gibi görünüyor. İstatistiklere göre 2023’te kendini vegan olarak tanımlayan kişilerin sayısı Avrupa’da yüzde 29, İngiltere’de yüzde 15 geriledi. Marketlerde her gün yeni bir vegan ürün görürken bunların sayısının azaldığını ben de hissediyorum. Yaygın süpermarketlerde yer alan vegan markaları artık bulamıyorum ve vegan arkadaşlarıma da bu sorunu ilettiğimde aynı derdi onların da yaşadığını duyuyorum. Özellikle vegan çikolatalarda kayıp daha fazla, geçen yıl kendi bitkisel süt markasını devreye alan tüm ucuz marketler bu ürünü kaldırdı.
BAZI MARKALAR BİTKİSEL BÖLÜMLERİNİ KALDIRDI
Türkiye’de bunları yaşarken dünyadan da haberler geliyor. İngiltere’de Marks&Spencer özel bitki mutfağı bölümünü kaldırdı, Wagamama Vegatsu seçeneğini menüsünden çıkardı ve bazı büyük restoranlar menülerinde vegan alternatiflerine artık yer vermemeye başladılar.
Peki, neden bu gelişmeler oldu; veganlar nereye gitti? Aslında veganlar bir yere gitmediler, aktivizm kanadı özellikle Türkiye’de oldukça zayıfladı. Türkiye’de sokak hayvanlarına yönelik böylesi katliam yasaları devreye girdiğinde bile vegan aktivistler ellerinden geleni yapsalar da büyümeyi başaramadılar. Burada bir hata yapıldığı düşüncesindeyim. Bu ‘yeterince’ vegan olarak görülmemek yanında veganların diğerlerini eleştirmesi, üstünlük göstermesiyle de ilgili. Ben çok içlerinde olmasam da bazı veganlar tarafından yeterince vegan olarak değerlendirilmeyebilirim çünkü navegan yerlerde sosyalleşebiliyorum, mutfağımda ben yapmasam da navegan yiyecekler pişirilebiliyor. Fikrimce, bazı kampanyaların eleştirilmesi bile veganlığın büyümesi, yaygınlaşması ve tabana yayılmasının önünde engel. Tabii ki siz az et tükettiğinizde hayvanlar az ölmüyor ama bunun bir başlangıç bir fikir değişikliği olarak algılanması, bir gün bile etten vazgeçilmesi, dünya çapında ocak ayında veganlığın denenmesi için yapılan Veganuary kampanyasının desteklenmemesi, yaygınlaşmayı zorlaştırıyor.
BAKIŞ FARKLILIĞI VE SICAK BİR YAKLAŞIM ŞART
Veganlığın bir üst sınıf gibi değerlendirilmemesi gerektiğine yönelik vegan aktivizm yapılması, bugün okuduğunuz bu satırların tamamen değişmesini sağlayabilir. Hatırlayın, hayvan testlerinde tek bir tavşan tüm dünyanın tavrının değişmesini sağladı. Belki biraz farklı yöntemler, aktivizmler yapılması daha etkili olabilir.
Veganlığın yeniden moda olması kaçınılmaz, vegan beslenmeye ilginin azalması kalıcı bir ilgi azalması değil benim fikrime göre. Hatta bu kadar ön planda olmamamız günlük hayatın daha kolay geçmesini de sağlıyor. Ve artık piyasaya bitki bazlı ürünler sürülmüyor gibi de anlaşılmasın; her gün yeni bir marka yeni bir restoran haberlerini halen alıyoruz. Ama 2018-2019 yıllarındaki cesaret ve heyecan verici dönem geride kaldı. Önümüz ocak, yine Veganuary ile göz önüne çıkacağız; yeni katılımlar olacak.
